«ΠΑΟ -θρησκεία- βιβλιογραφία!»

Δύο πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων προστίθενται στην πρωτοφανή πολιτισμική παραγωγή δεκαετιών γύρω από τον Παναθηναϊκό Του Θοδωρη Mανικα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΙΤΡΟΕΦ Ελλάς – Ευρώπη – Παναθηναϊκός, 100 Χρόνια Ελληνικής Ιστορίας, 1908-2008 εκδ. greekworks.com, 2010 ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΕΛΕΚΟΓΛΟΥ Γιώργος Καλαφάτης, Ο Ιδρυτής Του Παναθηναϊκού εκδ. Νέα Εκδοτική, 2011 Ενα βιβλίο, ένας δίσκος, μια ταινία είναι πετυχημένα όταν μας κλειδώσουν σε έναν μικρόκοσμο και μας αφήσουν να ζήσουμε κάποιες ώρες εκεί μέσα! Το βιβλίο του κ. Κιτροέφ με κλείδωσε στον μικρόκοσμό του ένα Σαββατοκύριακο του περασμένου Φεβρουαρίου. Το βιβλίο του κ. Μελέκογλου με κλείδωσε, προσφάτως, σε μια «κοσμογονία» συγκίνησης, ας το θέσω έτσι. Στις σελίδες του πρώτου, είδα καταρχάς μια απόπειρα καταγραφής ιστορίας της ομάδας, από όπου, εκ της πραγματικότητος, δεν έχουμε να μάθουμε πολλά πράγματα. Τις γενικές γραμμές και τα πρόσωπα της ιστορίας της ομάδας μας τα γνωρίζουμε όλοι οι οπαδοί του Παναθηναϊκού. Ομως, ξεχώρισα και κάτι που δεν υπάρχει στα άλλα ιστορικά βιβλία περί το ποδόσφαιρο, το ότι δηλαδή αυτός ο άνθρωπος έγραψε όσα έγραψε κυριολεκτικώς γιατί τα πήρε μαζί του στην άλλη άκρη της Γης! Είναι προφανές ότι οι δικοί του δεσμοί με τον Παναθηναϊκό, οι αναμνήσεις του, ο τρόπος που έγινε και χάρηκε το να είναι Παναθηναϊκός έχουν παίξει εξίσου μεγάλο ρόλο στη συγγραφή του βιβλίου με τα στοιχεία που βρήκε από την έρευνα, από τα ντοκουμέντα. Και το ότι κατάφερε αυτό το μείγμα αναμνήσεων και εμπειριών να το πάρει στις ΗΠΑ και να το κρατήσει ζωντανό, σε επίπεδο μάλιστα να μας το καταθέσει, είναι όχι μόνο συγκινητικό, αλλά και αξιοθαύμαστο. Συναίσθημα   Ενα δεύτερο στοιχείο στο βιβλίο του κ. Κιτροέφ είναι το συναισθηματικό. Εχει συναισθηματικό δεσμό με την ομάδα, δεν είναι εδώ μόνο για να πανηγυρίζει πρωταθλήματα και Κύπελλα και για να γκρινιάζει όταν κάτι δεν πάει καλά. Κουβαλάει, όπως όλοι μας, πολλές εμπειρίες και πάρα πολλές καταβολές και μία από αυτές είναι δυνατή και είναι η καταβολή του αληθινού Παναθηναϊκού, που επιτάσσει το: «στις χαρές και στις λύπες μαζί». Και όσον αφορά το ίδιο το συναισθηματικό μέρος, ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του, άρχισα κι εγώ να χάνομαι σε «δικά μου» πράγματα και αυτή είναι και η επιτυχία του. Τυλίχθηκα από ήχους, πρόσωπα και οσμές, είδα, στη Λεωφόρο, το τεράστιο χρονόμετρο Longines, είδα τον Μπακούρο, για όποιον τον θυμάται, είδα τον «Μπλούη» Διακάκη με τις χρωματιστές τιράντες να κάαααθεται στα επίσημα, είδα τον Οδυσσέα Καλογεράκη και τους πρωτεργάτες της Θύρας 13, με τα «μυθικά» τραγούδια τους... Και είχε όντως και ήχο σε όλα αυτά που με τύλιξαν, γιατί ξαφνικά άκουσα κι εκείνη την επωδό που συνόδευε την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των άλλων αγώνων από τα μεγάφωνα του γηπέδου: «Sanyo, για έναν ήχο σπάνιο!». Πέραν της ιστορίας και του συναισθήματος, διέκρινα και ένα επιστημονικό πρίσμα που σπανίζει στην εγχώρια ποδοσφαιρική βιβλιογραφία. Και, ειλικρινώς, μακάρι ο (καθηγητής Ιστορίας στο Haverford College, στην Πενσιλβάνια) κ. Κιτροέφ να βρει κάποτε τον χρόνο για ένα αποκλειστικώς επιστημονικό πόνημα με θέμα το, ευδιάκριτο και πλούσιο, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό προφίλ που έχει ο Παναθηναϊκός αλλά και οι οπαδοί του όλα αυτά τα χρόνια. Γιατί τα δύο αυτά βιβλία προστίθενται στην εξωπραγματική, όχι μόνον για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά πιθανόν και για τα ευρωπαϊκά, πολιτιστική παραγωγή που υπάρχει γύρω από την ομάδα που υποστηρίζουμε. Δεν είναι καλό και δεν το συνιστώ σε κανέναν να κάτσουμε να μετράμε με τα δαχτυλάκια, αλλά δεν υπάρχει σύγκριση! Δεκαεννέα (19) είναι μόνο τα βιβλία γύρω από την ομάδα μας, που κυκλοφόρησαν μετά το 1995. Το νούμερο είναι ένα μόνο δείγμα του πόσο αυτονόητη είναι η παραγωγή πολιτισμού γύρω από τον Παναθηναϊκό. Αυτή είναι μια καταβολή που έρχεται από τις μέρες της ίδρυσης του Παναθηναΐκού, 103 χρόνια πίσω, όταν ο Γιώργος Καλαφάτης και οι φίλοι του προσδιόρισαν εμπράκτως τον πολιτισμό ως εκ των ακρογωνιαίων λίθων της κοσμοθεωρίας του νεοσύστατου σωματείου τους. Πολιτισμός   Στο βιβλίο του (δημοσιογράφου και μελετητή του ελληνικού ποδοσφαίρου) κ. Μελέκογλου για τον ιδρυτή του συλλόγου, περιέχονται τέτοιες εικόνες ποδοσφαιρικού πολιτισμού, που απλώς σήμερα φαντάζουν εξωπραγματικές! Τρία αποσπάσματα αρκούν: «Το 1919, επιστρέψας εκ Παρισίων ο Καλαφάτης, εσκέφθη λοιπόν να μιμηθεί τους Ευρωπαίους και μας εκάλη, δύο φοράς την εβδομάδα, εις το επί της οδού Αραχώβης σπίτι του, όπου, ως άλλος διδάσκαλος της ωδικής, μας εμάθαινε πώς θα φωνάζουμε μελωδικά διά να ενισχύωμεν τους αγωνιζομένους παίκτας του Ομίλου μας». Σύγχρονο αντίστοιχο: Δύο φορές την εβδομάδα ο πρόεδρος του Παναθηναϊκού καλεί σπίτι του μέλη της Θύρας 13 για να τους κάνει πρόβα στα τραγούδια της εξέδρας! «Ο Γεώργιος Χατζόπουλος, διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, μια σημαντική προσωπικότητα που φιλοτέχνησε και το τριφύλλι του Παναθηναϊκού, σαφώς μπορούσε να επηρεάσει πρόσωπα και καταστάσεις. Ο Χατζόπουλος, το 1919-20, εξελέγη μέλος στον όμιλο και, με περίσσιο ενθουσιασμό, ανέλαβε να διευθετήσει το θέμα του γηπέδου στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Ο δήμαρχος Τσόχας δεν άργησε να υπογράψει για την παραχώρηση του οικοπέδου και εκεί πλέον ο Παναθηναϊκός απέκτησε τον δικό του χώρο». Σύγχρονο αντίστοιχο: Το 2008, η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κ. Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα πείθεται και γίνεται μικρομέτοχος του πολυμετοχικού ΠΑΟ, σχεδιάζει το ειδικό τριφύλλι για τα 100 χρόνια του συλλόγου και μεσολαβεί επιτυχώς στον τότε δήμαρχο Κακλαμάνη, καταφέρνοντας να γίνει το γήπεδο στον Ελαιώνα! «Τον προσεχή Ιούλιον (1933) συμπληρουμένης ολοκλήρου 25ετίας από της ιδρύσεως του Παναθηναϊκού, το Προεδρείον απεφάσισεν να εορτάσει μεγαλοπρεπώς και πανηγυρικώς... Κατηρτίσθη επιτροπή, ήτις θα προβεί εις την οργάνωσιν εορτών… Θα γίνουν διαλέξεις… Θα γίνουν δεήσεις υπέρ των αποβιωσάντων παλαιών παικτών… Κινηματογραφική παράστασις εν τω γηπέδω με όλας τας κατά καιρούς ληφθείσας ταινίας των αγώνων του Παναθηναϊκού… Θα εκδοθεί πολυτελές λεύκωμα… Εις δε το Εθνικόν Θέατρον θα αναβιβασθή, τη συμμετοχή και της καλλιτέχνιδος Κυβέλης, έργον αθλητικής φύσεως». Σύγχρονο αντίστοιχο: (σ.σ.: Φτιάξε το μόνος σου, αγαπητέ αναγνώστη! Εγώ το προσπάθησα, αλλά όταν, αντιστοίχως της Κυβέλης, πήγα να γράψω Καρυοφυλλιά Καραμπέτη ή Αμαλία Μουτούση, άκουσα τους αδελφούς Διονυσίου να διαμαρτύρονται και την Anna Vissi να τσιρίζει και… tromaxa!). Ο πολιτισμός στο DNA ομάδας και φιλάθλων   Γίνεται προφανές ότι όσα, το 1933, ήταν αυτονόητα για τους Αθηναίους (σαν τον Γιώργο Καλαφάτη) αλλά και τους επαρχιώτες (σαν τον Λουκά Πανουργιά) διοικούντες τον σύλλογο, για το πώς δηλαδή πρέπει να γιορτάζει και να παράγει πολιτισμό ο Παναθηναΐκός, έχουν γίνει εξαιρετικά δυσδιάκριτα για τους μεγαλόσχημους που εκλήθησαν να πάρουν τις αντίστοιχες αποφάσεις για το πώς γιόρτασε ο σύλλογος, το 2008, τα 100 του χρόνια. Υπ’ αυτήν την έννοια, μία ανατριχιαστική λεπτομέρεια βρίσκεται ενθυλακωμένη στο βιβλίο του κ. Μελέκογλου: η πολλαπλή μετάλλαξη του DNA της ομάδας μας! Σε αντίθεση με όσα επιβάλλει η κουλτούρα της ομάδας, οι ίδιοι οι διοικούντες σε όλα τα επίπεδα (και όχι απαραιτήτως οι ιδιοκτήτες της ΠΑΕ και της ΚΑΕ) εδώ και πολλά χρόνια αποκόπηκαν από αυτό το DNA του Παναθηναϊκού. Στην αίθουσα, π.χ., όπου παρουσιάστηκε το βιβλίο του κ. Κιτροέφ, είδα τον «στρατηγό» Δομάζο, τον «πρόεδρο του Γουέμπλεϊ» Κίτσιο, φοιτητικά ζευγαράκια, διανοούμενους με γυαλάκια, έναν σκηνοθέτη, συνδεσμίτες της Θύρας 13, τον «έβαλες φωτιά μες στο λιμάνι» Καπουράνη με τον γιο του, κάνα δυο μουσικούς, πέντε τουλάχιστον συγγραφείς, είδα «φλώρους» από το Κολωνάκι με φουλάρια, νεαρούς δημοσιογράφους της Athens Voice με σκουλαρίκια, παλαίμαχους βολεϊμπολίστες του ΠΑΟ κ.ά. Δεν είδα όμως κανέναν από αυτούς που διοικούν την ομάδα μας, σε όλα τα επίπεδα, κανέναν εκπρόσωπο της ΠΑΕ και της ΚΑΕ, όπως δεν είδα κανέναν από τους νυν παίκτες, ενώ πηγαίνουν, υποχρεωτικά φυσικά, σε εμπορικές εκθέσεις και σε εκδηλώσεις χορηγών. Και, μέσα από όλες αυτές τις απουσίες, είδα και πάλι τη μετάλλαξη του DNA του Παναθηναϊκού. Αφ’ εαυτήν, η έκδοση των βιβλίων είναι μία μόνο αντίσταση σε αυτήν τη γενετική μετάλλαξη που υπέστη η ομάδα μας! Τώρα πια, το «πράσινο» DNA εκπορεύεται από ένα μεγάλο σώμα των οπαδών του Παναθηναϊκού, το οποίο μπορεί και ξέρει να παράγει και να διαδίδει μέσα στην κοινωνία τα υπεραιωνόβια ιδεώδη της ομάδας μας. Και αυτό αφορά στους «διακεκριμένους» κοινωνικώς οπαδούς (όπως είναι, π.χ., οι συγγραφείς των βιβλίων), αλλά αφορά και στο σώμα των απλών οπαδών, των οργανωμένων, των όπως θέλετε πείτε τους. Που νομίζω ότι ο Παναθηναϊκός, με τα χρόνια, άρχισε να τους βλέπει σαν πλαγκτόν και όχι σαν τον Νίκο, τον Γιώργο, τον Γιάννη, τους ανθρώπους που παράγουν, κάθε μέρα, όπου και αν κινούνται, Παναθηναϊκό πολιτισμό. Εχω την ακράδαντη πεποίθηση ότι όταν το καταλάβει και διορθώσει αυτό το γενετικό σφάλμα στο DNA του, όταν ο επίσημος Παναθηναϊκός ξαναγαπήσει τον οπαδό του Παναθηναϊκού, με τις αναμνήσεις του, τα βιβλία του, τα τραγούδια του και με ό,τι άλλο έχει να προσφέρει, τότε όλα θα πάνε καλύτερα για την ομάδα μας. Και αν κάποιος αναρωτιέται: «Ρε Μανίκα, τι μας λες τώρα; Δηλαδή, άμα ο Παναθηναϊκός αγαπήσει την ιστορία του συλλόγου και τα βιβλία των ιστορικών του, και τα τραγούδια, και τις ταινίες του, και τα γκράφιτι που οι οπαδοί γράφουνε στις μάντρες, θα παίξει καλύτερο ποδόσφαιρο και θα πάρει περισσότερους τίτλους;» Η απάντησή μου, με τα λίγα που ξέρω, είναι: «Ναι». Αλλά, η δική μου απάντηση δεν μετράει! Καλύτερα να θέσει κανείς το ερώτημα στους μόνους που σήμερα μπορούν να το απαντήσουν, δηλαδή στους ποδοσφαιριστές και στους (ουκ ολίγους) πρόσφατους προπονητές της ομάδας. Πρόσωπα, αναμνήσεις, εμπειρίες, συναίσθημα... Σήφης Βοτζάκης (και Βαγγέλης Μελέκογλου) «1908-2008: 100 Χρόνια Παναθηναϊκός - Η Ιστορία» Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, 2009   Η επίσημη και ογκώδης ιστορία των 100 χρόνων του συλλόγου, σχεδόν αποκλειστικά για το ποδοσφαιρικό κομμάτι του όμως. Αξιέπαινη η εργασία του κ. Βοτζάκη: σε μια χώρα όπου σχεδόν κανείς δεν τηρεί αρχεία, κατάφερε να βρει και να καταγράψει περίπου τα πάντα! Περιοδικό «Mad Boys 13» «Θύρα 13 - Η Ιστορία» ιδιωτική έκδοση, 2006 Η ιστορία των 40 χρόνων (1966- 2006) του πρώτου συνδέσμου οπαδών της χώρας, της γνωστής σε όλη την Ευρώπη Θύρας 13. Η πιο «ζωντανή» και «on the road» πράσινη έκδοση, ίσως όχι πλήρης, αλλά με αρκετά χαϊλάιτ, όπως το εξασέλιδο - πινακοθήκη των τατουάζ των οπαδών. Τάκης Λουκανίδης ««Εγώ» Ο Τάκης Λουκανίδης» Κέντρο Ευρωπαϊκών Εκδόσεων Χάρη Πάτση, 2004   Συγκινητική αυτοβιογραφία του μέγιστου Ελληνα ποδοσφαιριστή με τον περιπετειώδη χαρακτήρα. Με μια καλύτερη γραφή στα… αγγλικά και με συνοδεία ένα dvd με τα εντός γηπέδων κατορθώματα του Λουκανίδη, θα μπορούσε να γίνει παγκόσμιο χιτ! Costas D. Bliatkas «The Tall One - The Official Biography Of Antonis Antoniadis» Motivo, 2009   Η αγγλόφωνη(!) έκδοση της βιογραφίας του «αρχικανονιέρη» και πρωτοπόρου συνδικαλιστή Αντώνη Αντωνιάδη. Φυσικό επακόλουθο του ότι, χάρη στα επιτεύγματά του με τον Παναθηναϊκό, έγινε ο πρώτος διεθνώς αναγνωρίσιμος Ελλην ποδοσφαιριστής. Προλογίζει ο Μίμης Δομάζος. (Αρχική έκδοση: Κώστας Μπλιάτκας, «Ο Ψηλός», 2007) Συλλογικό «Παναθηναϊκός: Ποδόσφαιρο - Μπάσκετ» ΣΚΑΪ βιβλίο, 2009 (σειρά: «Για Πάντα Πρωταθλητές», τόμος 7)   Ενδιαφέρουσα «γρήγορη» καταγραφή της ιστορίας του ΠΑΟ, που εκτός από το ποδόσφαιρο δίνει (ως οφείλει) μεγάλο βάρος και στο μπάσκετ. Συνοδεύει το dvd με το αντίστοιχο επεισόδιο της ομώνυμης σειράς ντοκιμαντέρ του ΣΚΑΪ. Πέτρος Τριανταφύλλης «Ο Γιατρός Τάκης Τριανταφύλλης - Το Δεκάρι του Παναθηναϊκού και της Εθνικής Ελλάδος» ιδιωτική έκδοση, 2004   Σπάνιο το υλικό του «κρυφού» αρχείου του Μαρουσιώτη φαρμακοποιού (παρά το γηπεδικό προσωνύμιο «ο γιατρός») και, προπολεμικώς, διεθνούς χαφ του Παναθηναϊκού Τάκη Τριανταφύλλη. Στα χέρια του γιου του, Πέτρου, και των ερευνητών Σπύρου και Παναγιώτη Θανόπουλου μετετράπη και σε σπάνιο βιβλίο. Τηλέμαχος Κόκκος «40 Χρόνια ΠΑΟ μαζί» Φλωρινιώτικες Εκδόσεις, 2008   Ακρίτας (εκ Φλωρίνης) οπαδός του ΠΑΟ περιγράφει τα ανά την Ελλάδα και την Ευρώπη ταξίδια του, ενίοτε μετά συζύγου και τέκνων, τόσο για το ποδόσφαιρο και για το μπάσκετ, όσο και για άλλα τμήματα του συλλόγου. Δεν διεκδικεί λογοτεχνικές δάφνες, αλλά είναι αφοπλιστικό, μέσα στην αφοσίωσή του. ΠΗΓΗ